کانابیس ( حشیش) رایج ترین ماده غیرقانونی مورد مصرف در جهان است که در ایران بعد از تریاک، دومین ماده مصرفی در بین مصرف کنندگان مستمر مواد هست که در دسته مواد توهم زا قرار دارد. فراورده های کانابیس از گیاه کانابیس ساتیوا یا گیاه شاهدانه گرفته میشوند که تقریبا از ۸۰۰۰سال پیش در چین و هند و خاورمیانه عمدتا برای الیاف آن و در درجه دوم برای خواص طبی اش مصرف شده است. تترا هیدروکانبینول مسوول اصلی اثرات روانگردان کانابیس هست. قویترین محصولات کانابیس را از سرشاخه های گلدار گیاه یا از ترشح رزینی قهوه ای مایل به سیاه خشک شده برگ های آن که حشیش نامیده میشود به دست می اید و از برگ و گل خشک شده گیاه شاهدانه ماریجوانا حاصل میشود. گیاه کانابیس را معمولا می برند، خشک میکنند، خرد کرده و داخل سیگار ( که معمولا سیگاری یا جوینت نامیده میشود) ریخته و دود میکنند. اسامی رایج کانابیس عبارتند از : ماری جوانا، گراس یا علف، علف هرز(وید : اساساً یک شکل فرآوری نشده ماری جوانا است که شامل برگ ها و جوانه های شاهدانه  است. تنها آماده سازی اش، خشک کردن برگ ها و جوانه ها است)، بنگ(سرشاخه‌های گل‌دار یا به‌میوه‌نشسته و خشک‌شده بوته شاهدانه)، چرس( نام افغانی. حشیشی که از رزین آماده شده از سرشاخه‌های گل‌دار و به میوه نشسته گیاه بالغ شاهدانه تهیه می‌شود و از انواع دیگر آن مرغوب‌تر است) در سالهای اخیر قدرت فراورده های ماری جوانا به دلیل بهبود فنون کشت افزایش یافته است به طوریکه گیاهان بعمل آمده حاوی ۱۵ تا ۲۰ درصد تتراهیدروکانابینول هستند مثلا ماریجوانا غیرطبی حدود ۸-۱۰ درصد از این ماده، ولی نوعی ماریجوانا معروف به ” گل ” حدود ۲۵ درصد از این ماده را دارد. لازم به ذکر است روغن حشیش یک فرم متمرکز از حشیش است و ممکن است به اندازه ۲۰ تا ۶۰ درصد THC داشته باشد و قویترین نوع محسوب شود.

همه گیرشناسی

متوسط سن شروع مصرف حدود ۱۷ سال ذکر شده است و نخستین مصرف آن در اوایل یا اواسط نوجوانی رخ میدهد. در گروه سنی ۲۶ سال به بالا در بین مردها تقریبا دوبرابر زنها است. این اختلاف بین دو جنس در سنین پایین کمتر است. نژاد و قومیت با مصرف ماریجوانا در ارتباط است در سنین زیر ۳۵ سال در سفیدپوستان بیشتر است ولی در بالای ۳۵ در سفید و سیاه پوستان یکسان است.خطر بروز وابستگی یک در هر ده نفری هست که کانابیس مصرف می کنند. در ایران بر اساس آخرین «شیوع شناسی»  ماری جوانا و مشتقات آن شامل گل، گرس، علف با ۱۱.۹ درصد پس از تریاک دومین ماده اعتیادآور مصرفی در میان مصرف کنندگان در کشور اعلام شده بود که در حال حاضر در حال تبدیل شدن به شایعترین ماده مصرفی است.

روش مصرف حشیش
ماده مخدر حشیش را می‌توان به روش‌های مختلفی مصرف کرد که در اینجا به آن‌ها اشاره می‌کنیم :
کشیدن حشیش با قلیان
کشیدن حشیش مانند کشیدن تریاک
کشیدن حشیش در پیپ
پخت حشیش در غذا
استنشاق بخار روغن حشیش

اثرات عصب دارویی

بیش از ۴۰۰ ماده شیمیایی در گیاه کانابیس وجود دارد که جزو اصلی آن تتراهیدروکانابینول است. بالاترین غلظت گیرنده های آن در هسته های قاعده ای و هیپوکامپ و مخچه و کمترین آن در قشر مخ است و در ساقه مغز گیرنده ای ندارد به همین دلیل روی دستگاه تنفس و قلب اثر چندانی ندارد. با تدخین یک سیگاری حشیش حدود ۴ تا ۱۰ میلی گرم تتراهیدروکانابینول وارد بدن میشود ، اثرات نشئه اور در ظرف چند دقیقه ظاهر شده حدود ۳۰ دقیقه بعد به اوج میرسند و ۲تا۴ ساعت دوام می اورند. برخی اثرات حرکتی  و شناختی ۵ تا ۱۲ ساعت طول میکشد. این ماده از طریق خوراکی هم اثر دارد ولی برای دستیابی به اثرات مشابه حالت تدخینی، باید دو تا سه برابر دوز تدخینی مصرف شود.

تشخیص و خصوصیات بالینی

اثرات جسمانی

شایعترین اثرات جسمانی کانابیس، قرمزی چشم و افزایش ضربان قلب است(لذا اغلب مصرف کنندگان با خود قطره  چشمی نفازلین همراه دارند تا این قرمزی را پنهان کنند). افزایش اشتها و خشکی دهان، از اثرات شایع دیگر هستند. گزارش های غیرقطعی در خصوص ارتباط ان با اتروفی مغز، استعداد تشنج، اختلال فعالیت ایمنی، تغییر غلظت تستسترون و بی نظمی دوره های قاعدگی وجود دارد. در دراز مدت و مصرف زیاد احتمال انواع بیماری های دستگاه تنفس از جمله برونشیت و سرطان هم وجود دارد.( در بخارات حشیش، آمونیاک (یک ماده سرطانزا) ۲۰ برابر بیشتر و سیانید هیدروژن واکسید نیتروژن (که در تخریب ریه و قلب نقش دارند) ۵ برابربیشتر از دود سیگار است و همچنین عمق پک و نگهداری بیشتر در ریه اثرات مضر را چندین برابر میکند)

اثرات روانشناختی

مسمومیت با کانابیس

مسمومیت با کانابیس اغلب حساسیت مصرف کننده را نسبت به محرکهای بیرونی بالا میبرد،جزییات تازه ای را اشکار میکند، رنگها را غنی تر و عمیق تر از گذشته می نمایاند و درک ذهنی زمان را کند میکند و درک خود و واقعیت را دچار اشکال میکنند مثلا شلنگ یا طنابی را به صورت مار ببینند. مهارت های حرکتی مثل رانندگی مختل میشود. مهارت های شناختی مانند حافظه، توجه،ادراک و هماهنگی حرکتی دچار اختلالاتی میتواند شود. خنده و هیجانهای غیرقابل توصیف هم از نشانه های آن است.های این دِ اِسکای (High in the sky) – مصرف کنندگان ماده مخدر حشیش ممکن است حس کنند که در فراز آسمان‌ها سیر می‌کنند. راه رفتن روی ابرها! حتی بعد از قطع مصرف حشیش در بعضی از مصرف‌کنندگان خاطرات مسمومیت (توهمات و خطاهای حسی) به صورت حملات خاطره (Flash back) تا سال‌ها ادامه می‌یابد که باعث رنج و عذاب شدید و ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه، خطرناک و اقدام‌های مخاطره‌آمیز در حین رانندگی می‌شود که بعضی اوقات به مرگ منتهی شده است

اختلال روانپریشی ناشی از کانابیس

نوعی اختلال شبه جنونی یا جنونی است که فرد دچار توهم یعنی درک بدون محرک واقعی ( شنیدن صداهایی که دیگران نمیشنوند یا دیدن چیزهایی که دیگران نمیبینند یا بو و لمس به همین شکل) یا هذیان میشوند که نادر است ( به نام جنون شاهدانه هم مشهور است ) ولی بیشتر به صورت اختلال بدگمانی گذرا بروز میکند. تیم محققی از دانشگاه بریستول و کاردیف در مجله لانست مقاله‌ای منتشر کرده و نسبت به عوارض حشیش به جوانان هشدار دادند. آنها معتقدند در انگلستان، بیماری حدود ۸۰۰ مورد از بیماران شیزوفرنی که در سال تشخیص داده می‌شوند با مصرف حشیش مربوط است. این بررسی نشان داد مصرف‌کنندگان حشیش دوبرابر بیش از افراد عادی علائم جنون( مانند توهم و هذیان) دارند و ۴۰ درصد بیشتر احتمال دارد که به بیماری‌های روانی مثل شیزوفرنی (جنون) مبتلا شوند.

اختلال اضطرابی ناشی از کانابیس

اغلب به صورت اضطراب گذرا به دلیل افکار بدگمانی و ترس های مبهم و آشفته ایجاد میشود که گاهی تبدیل به یک حمله اضطرابی تمام عیار به اسم پانیک میگردد.

محرومیت کانابیس

مطالعات نشان داده اند توقف مصرف در مصرف کنندگان روزانه کانابیس منجر به بروز محرومیت ظرف ۱ تا ۲ هفته از زمان قطع میشود. علایم محرومیت عبارتند از : تحریک پذیری، عصبیت، اضطراب، بیخوابی، رویاهای روشن یا آشفته کننده، کاهش وزن و اشتها، بیقراری، خلق افسرده، سردرد، رعشه، درد معده، تعریق و لرزش.

کاربرد درمانی ماریجوانا

از گذشته های دور، کاربرد درمانی برای ان مطرح بوده است. این ماده هزاران سال به‌عنوان دارو در هند، چین و خاور میانه استفاده می‌شد (در چین برای درمان مالاریا، یبوست و رماتیسم از آن استفاده می‌کردند) تا اینکه توجه پزشکان غربی در اواسط قرن ۱۹ به این ماده جلب شد. آن زمان، این ماده به قدری مورد توجه قرار گرفت که نه تنها در تمام فروشگاه‌ها آزادانه فروخته می‌شد، بلکه حتی پزشک ملکه ویکتوریا هم برای تسکین دردهای ملکه آن را تجویز می‌کرد.

با اختراع داروهای مسکن تزریقی و مسکن‌هایی مانند آسپرین در اواخر قرن ۱۹، استفاده پزشکی از این ماده پایان یافت. سال ۱۹۲۸ کانابیس درانگلستان غیرقانونی شناخته شد و به‌دنبال آن در کنفرانس ژنو یک وکیل مصری همه را متقاعد کرد که این ماده مانند تریاک تهدیدی جدی برای جوامع به حساب می‌آید.

 در حال حاضر در بعضی کشورها ممنوعیت قانونی ندارد هرچند موسسه نظارت دارویی جهانی هیچگونه کاربرد طبی برای ان در حال حاضر قایل نیست ولی در درمان اختلالات مختلف بخصوص تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی سرطان، اثرات ضدسرطان به دلیل ماده نابیلون در ان، داروی اشتها اور در افراد دچار ایدز، بعضی انواع صرع ، بعضی انواع گلوکوم چشم، درد مزمن، الزایمر ، لوپوس و… به کار میرود.

خانواده ها چه کاری انجام دهند

کارشناسان توصیه می کنند والدین بهتر است ابتدا اطلاعات خود را در خصوص شناخت مواد اعتیادآور از جمله گل، بیشتر کنند.

علائم مصرف کانابیس را از نظر فیزیکی روانی و رفتاری بشناسند.

بر رفتار فرزندان خود و رفت و آمد آنان نظارت داشته باشند.

تغییرات خلقی و رفتاری نوجوانان را جدی بگیرند.

در خانه در این باره با فرزندان شان صحبت کنند و به آنها آگاهی لازم را بدهند.

در خصوص تبلیغات فریبنده ای که در فضای مجازی و اینترنت در مورد عدم اعتیادآوری گل انجام می شود، صحبت کنند.

در صورت نیاز به مراکز مشاوره مراجعه و اطلاعات لازم را دریافت کنند.

تلفن ۰۹۶۲۸ (خط ملی اعتیاد) را به خاطر بسپارند و در صورت نیاز با این تلفن تماس بگیرند و راهنمایی لازم را در یافت کنند.

جهت درمان به روانپزشک و روانشناس مراجعه نمایند