ناباروری به عنوان یک بحران زیستی، روانی و اجتماعی می تواند بدترین تجربه در طول زندگی زوجین باشد. به نظر می رسد در سراسر جهان و در همه فرهنگ هابه عنوان یک تجربه استرس زا و بحرانیتهدیدکننده برای ثبات فردی، زناشویی، خانوادگیو اجتماعی شناخته شده است. شیوع نسبتاً بالای ناباروری در میان زوج های جوان، و پیامدهای ناگوار روانی و اجتماعی آن، توجه پژوهشگران را به آن جلب نموده است. در این مقاله سعی شده است تا با نگاهی جامع، پیامدهای روانشناختی ناباروری مرور شود.

ناباروری[۱]، ناتوانی در بارداری پس از گذشت یک سال از مقاربت منظم و بدون استفاده از روش های پیشگیری از بارداری تعریف می شود. این مساله فقط مشکل پزشکی نیست؛ بلکه اغلب زندگی زوج های نابارور را در ابعاد مختلف با بحران مواجه می کند. از این رو سازمان بهداشت جهانی[۲](WHO)، ناباروری را به عنوان یک مشکل مهم بهداشت باروری مطرح کرده است. براساس  آمار این سازمان، ناتوانی در بارداری حدود ۸۰ میلیون نفر را در سراسر جهان درگیر کرده است. البته در مورد میزان ناباروری آمار ذکر شده در نقاط مختلف دنیا متفاوت است، ولی به نظر می رشد متوسط آن ۲۰ درصد باشد. در سال ۲۰۱۸، شیوع جهانی ناباروری اولیه و ناباروری ثانویه در زنان به ترتیب برابر با ۹/۱ درصد و ۵/۱۰ درصد بود. حدود یک چهارم زوج های ایرانی ناباروری اولیه را در طول زندگی مشترکشان تجربه می کنند و ۴/۳ درصد آن ها برای همیشه دارای مشکل ناباروری اولیه هستند.

معمولاً، زوج های جوان سالم در طی یک دوره تخمک گذاری (یک ماه ) ۲۰% شانس حاملگی دارند. مشکلات ناباروری زنان ۵۰%از مشکلات را به خود اختصاص داده است که ۲۵% آن مربوط به عدم تخمک گذاری در بیماران و ۲۵% مابقی بدلیل مشکلات دیگر می باشد مشکلات مردان علت ۴۰% از موارد ناباروری است که بیشتر مربوط به مواردی مانند اشکال در تعداد، میزان حرکت و شکل اسپرم ها است. ناباروری علل مختلفی دارد و در بسیاری از بیماران، ناباروری ممکن است بیش از یک علت داشته باشد. ناباروری ممکن است به دلیل مشکلات مردان[۳]، مشکلات زنان (ناباروری زنان[۴]) و یا اینکه توجیه مشخصی برای آن وجود نداشته (ناباروری توجیه نشده[۵]) باشد.

ناباروری یک بحران زیستی، روانی و اجتماعی است و می تواند بدترین تجربه در طول زندگی زوجین باشد. ناباروری در سراسر جهان و در همه فرهنگ هابه عنوان یک تجربه استرس زا و بحرانیتهدیدکننده برای ثبات فردی، زناشویی، خانوادگیو اجتماعی شناخته شده است. این پدیده خصوصاً در کشورهایی که نرخ باروری بالا است و باروری به لحاظ فرهنگی و اجتماعی در نزد زوج ها و خانواده های آنان دارای ویژگی خاصی است، اهمیت بیشتری پیدا می کند.

پژوهش ها نشان دادند که بیشتر از ۵۰ درصد زنان به محض این که متوجه می شوند باروری آن ها دچار مشکل است، اعتماد به نفسشان کاهش می یابد. در عین حال، یکی از دلایلی که برای زنان نابارور ایجاد فشار روانی می کند نقش مادری است؛ که در اغلب جوامع به عنوان مهم ترین نقش زنان در بزرگسالی به حساب می آید. هم چنین بسیاری از آزمایشات و درمان های ناباروری بر روی زنان انجام می شود که خود باعث افزایش بیشتر فشارهای روانی می گردد. این عوامل باعث شده که زنان نابارور، خود را بیشتر مسئول مشکل ناباروری بدانند.

بسیاری از پژوهشگران، بر افزایش دعواها و منازعات زناشویی در میان زوج های نابارور تاکید کرده اند و حتی در مواردی این دعواها به طلاق و جدایی می انجامد. از سوی دیگر، معمولاً در اغلب جوامع، مسئولیت ناباروری بر عهده زن گذاشته شده و ناباروری در اکثر موارد در ابتدای مراحل تشخیص به زن نسبت داده شده و بچه دار نشدن او باعث تهمت ها و شماتت ها از طرف خانواده شوهر می گردد و در نهایت این نگرانی به وجود می آید که بچه دار نشدن زن، دلیل کافی برای طلاق دادن او باشد و یا باعث شود که شوهر با زن دیگری ازدواج کند.

داشتن فرزند و تولید مثل یکی از نیازهای اساسی نوع بشر است و محرومیت از آن زنانی را که خواهان مادر شدن هستند، دچار استرس زیادی می کند. عوامل استرس زای ناباروری، شامل تعامل بین شرایط جسمانی مستعد کننده ناباروری و مداخلات پزشکی، عکس العمل های دیگران و خصوصیات روانی فردی است و ممکن است برای سال ها باقی مانده و با هر مداخله تشخیصی یا درمانی عود نماید (کاوینگتون و بورنسل، ۲۰۰۷). علاوه بر نگرانی های روانشناختی فردی، بیماران نابارور فشارهای روانی ناشی از خانواده، جامعه و بسیاری از جنبه های دیگر زندگی را تحمل می کنند، به خصوص زنان بیماری که مستعد ابتلا به اضطراب و دیگر احساسات منفی هستند (پاتل[۶] و همکاران، ۲۰۱۶). یکی دیگر از نگرانی های روان شناختی زنان نابارور، اضطراب و افسردگی[۷] است که به طور جدی بر کیفیت زندگی بیماران تأثیر می گذارد، و حتی موجب تشدید بیماری و پیش آگهی ناباروری می شود (کونی، لی، سامل و دوکراس[۸]، ۲۰۱۷).

شاید به همین دلیل است که بسیاری از مولفان پیامدهای روانشناختی ناباروری را به واکنش های سوگ عمومی تشبیه کرده اند. زنان نابارور به درجات مختلفی دارای مشکلات روانی هستند. در بعضی موارد آشفتگی های روانی در آنان به حدی می رسد که در پی درمان های ناموفق اقدام به خودکشی ملاحظه می شود. از نظر بسیاری از پژوهشگران، افراد نابارور در مقایسه با افراد بارور، استرس بیشتری را تجربه می کنند. اثرات منفی استرس ناباروری به طور قابل ملاحظه ای در زنان بیشتر از مردان است.

در سال های اخیر با پیشرفت علم و ابداع روش های نوین کمک باروری مانند لقاح خارج رحمی یا آی وی اف[۹]، دریچه های امید به سوی زوج های نابارور گشوده شده است. با این وجود، شواهد فراوانی نشان می دهد مشکلات روان شناختی ناشی از ناباروری می تواند یک عامل کمکی در تشدید ناباروری و شکست درمان آن باشد تا آنجا که اضطراب و افسردگی را به عنوان علت احتمالی شکست اولین دوره لقاح خارج رحمی مطرح ساخته اند (ینگ، وو و لوک[۱۰]، ۲۰۱۶). همچنین، از مسائلی که زنان با نتایج ضعیف لقاح خارج رحمی یا آی وی اف با آن ها در ارتباط هستند، اختلالات روان پزشکی و استرس[۱۱] است (هایموویچ[۱۲] و همکاران، ۲۰۱۸). مطالعات قبلی نشان داده است که عوامل مختلف اجتماعی، زیست محیطی و روانشناختی مانند ناباروری اولیه، مدت درمان، نگرش مردان و سطح تحصیلات ممکن است باعث افزایش افسردگی در زنان مبتلا به ناباروری شود (لی[۱۳] و همکاران، ۲۰۱۷؛ لاکاتوس، اسزیجتی، اوجما، سکستی و بالوگ[۱۴]، ۲۰۱۷).  هایموویچ و همکاران (۲۰۱۸) در پژوهشی به بررسی استرس، اضطراب و افسردگی زوجین نابارور با نتایج ضعیف آی وی اف پرداختند. نتایج آن ها نشان داد که  72/0 این زوجین از اختلالات روان پزشکی و مسائل آسیب شناسی روانی رنج می برند. همچنین نشان دادند که استرس زن و مرد با استرس، اضطراب و افسردگی در یکی از زوجین، احتمال پایین بودن حاملگی بالینی و تولد نوزاد زنده در ارتباط است.

در سال های اخیر به سلامت روان زوجین نابارور توجه خاصی مبذول شده است. در واقع ناباروری برای بسیاری از زوجین نابارور تجربه شدید درماندگی است که نمی توان آن را انکار نمود. حتی در صورتی که نتوانیم استرس ناشی از ناباروری را از بین ببریم، باید برای کاهش اثرات آن تلاش کنیم. کاهش مشاجرات خانوادگی و راضی نگهداشتن زنان و همسرانشان از روابط و زندگی جنسی و زناشویی از روش های مناسب برای تخفیف مشکلات زوج هاست.

راه هایی برای کمک  زن و مرد به یکدیگر وجود دارد که بایستی در حرکت آنان به سوی بچه دار شدن، فکر و احساسات متعادل داشته باشند. لذا پیشنهادات ضروری که بایستی به زوجین کرد عبارت است از:

ارتباط صمیمی تر و راحت تر

آشکار ساختن این نکته که هیچ راه غلطی برای احساس کردن وجود ندارد. بنابراین با احساسات خود تماس حاصل نمائید و مطمئن باشید که به شما کمک خواهد کرد تا نیاز های خود را بشناسید( وقتی نیاز ها مشخص شدند، به طور واضح و اختصاصی به همسر خود بگوئید که چطور آن ها را برای شما برآورده سازد).

به جای اینکه فرض کنید که نمی توانید نیاز همسر خود را بجا آورید، از او آنچه را که نیاز دارد، سوال کنید.

تفاوت بین زنان و مردان را تشخیص دهید.

اگر می توانید بعضی از مهارت ها و تجربیات زندگی شخصی خود را به عنوان یک مرد یا زن به یکدیگر یاد دهید.

در فرآیند درمان بیشتر مشارکت و شرکت کنید. چرا که به شما کمک می کند تا بیشتر به هم احترام بگذارید.

تصور کنید که مبتلا به یک بیماری هستید که یک انگ اجتماعی- مثل ناباروری- محسوب نمی شود و به خود تا جایی که می توانید قول بدهید که وقت خود را در اختیار درمان توصیه شده قرار دهید و انتظار داشته باشید دیگران هم به همین طریق احترام بگذارند.

به افراد نابارور توصیه می شود که:

• وقتی برای خوش بودن و شاد بودن پیدا کنید.
• کتاب بخوانید.
• کاری جالب برای خودتان انجام دهید.
• خرید کنید.
• افرد جدید را ملاقات کنید.
• در کلاس های مهیج کننده شرکت کنید.
• یاد بگیرید کاری را انجام دهید که همیشه از آن ترس داشته اید.
• حس شوخ طبعی را در مورد تجربه ناباروری توسعه دهید.
• رابطه صمیمی و عمیق خود را با همسر خود توصیه دهید و همچنین با سایر کسانی که از شما مراقبت می نمایند.
• مشورت کنید.
• به گروه های حمایتی بپیوندید.
• به کارهای مورد علاقه خود بپردازید.

خلاصه اینکه، به دلیل پیامدهای متعدد و ناگوار ناباروری، توصیه می شود که مداخلات جامع تری به درمان ناباروری انجام شود تا آسیب های روانی و اجتماعی ناباروری در زوجین کاهش یابد. با شناسایی زود هنگام زوجین نابارور، و مشاوره روانی مناسب همراه با مداخلات پزشکی، هم سلامت جسمانی و روانی زوجین ارتقاء می یابد و هم شانس بچه دار شدن بیشتر می گردد.

منابع

ایزدی، ندا؛ سجادیان، ایلناز.(۱۳۹۶). رابطه سازگاری زناشویی و استرس مرتبط با ناباروری: نقش میانجی گری شفقت خود و خودقضاوتی. روان پرستاری. دوره ۵، شماره ۲٫ صص ۲۱-۱۵.

خسروی، زهره.(۱۳۸۰). عوامل پیش بینی کننده سلامت روان زوج های نابارور. فصلنامه باروری و ناباروری. سال سوم. شماره ۹٫ صص ۶۴-۵۶٫

دنفورث ، لی.(۲۰۰۸).بیماریهای زنان و مامایی دنفورث. ترجمه: مهرناز ولدان، بهنام بوذری، سارا رازقی، نادیا فغانی جدیدی(۱۳۹۰). تهران: انتشارات ارجمند.

کرمی نوری، رضا.(۱۳۷۹). ناباروری و جنبه های روانی – اجتماعی.  و راهکارهای مقابله با آن. فصلنامه باروری و ناباروری. شماره ۲، ۶۸-۵۷٫

محمدی، محمد رضا؛ خلج آبادی فراهانی، فریده.(۱۳۹۶). مشکلات عاطفی و روانی ناشی از ناباروری و راهکارهای مقابله با آن. فصلنامه باروری و ناباروری.

نجمی، بدرالدین؛ احمدی، سید سعید؛ قاسمی، غلامرضا.(۱۳۸۰).ویژگی های روانشناختی زوجهای نابارور مراجعه کننده به مرکز ناباروری شهرستان اصفهان. فصلنامه باروری و ناباروری

نوربالا، ا. ع.؛ عابدی نیا، ن. ؛ باقری یزدی، س. ع.(۱۳۸۷). بررسی شیوع اختلال های روانپزشکی در زنان بارور و نابارور . شاهد پزشکی. سال سوم. ۷۷٫ صص ۷۰-۶۳٫

Bennett, S.L.R.(2009). An investigation of sources of women infertility specific distress and well- being. Oxford university press. 

---

[۱]. infertility

[۲]. World Health Organization (WHO)

[۳] . male infertility

[۴]. femal infertility

[۵]. unexplaind infertility

[۶]. Patel

[۷]. stress and depression

[۸]. Cooney, Lee, Sammel & Dokras

[۹]. In Vitro Fertilizations

[۱۰]. Ying, Wu & Loke

[۱۱]. Stress

[۱۲]. Haimovici

[۱۳]. Li

[۱۴]. Lakatos, Szigeti, Ujma, Sexty & Balog